تبیین اصول هندسی حاکم بر خیابان در شهرهای دوره صفوی مطالعه موردی: اصفهان، قزوین و مشهد

شریان ­ها و مسیرهای رفت ­و­ آمد با نام ­های مختلفی مانند شارع و گذر، همواره به عنوان ساختاری مهم در سازماندهی و توسعه شهرها، مطرح بوده ­است. در دوره­ صفوی این کارکرد با عنوان «خیابان» به­ صورت یک الگوی انتظام ‌­بخش فضایی، از ساختار باغ­ ایرانی وارد فضاهای شهری شد و تأثیرات هندسی وسیعی در توسعه یکپارچه شهر گذاشت. خیابانِ­ صفوی به ­عنوان عنصری انعطاف­ پذیر از نظر عملکرد، با مداخله در بافت پیشین شهر، اتصال بین اجزاء ارزشمند پیرامونی را برقرار می­کرد. درحالیکه بیشتر خیابان­کشی­های کنونی در مداخلات شهری ایران، با کم توجهی به این اصول، موجب کم ارزشی بافت­ های پیرامونی شده ­است. این مقاله درصدد است تا با تحقیق در مؤلفه­ های هندسی خیابان، ­مهمترین اصول انتظام ­بخش فضایی را تبیین نماید و نشان دهد که هر­یک از ویژگی ­­های این مؤلفه ­ها، چه اصول اساسی را به ­وجود آورده­ است.پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­‌ای شامل متون و اسناد تاریخی، انجام گرفته ­است. نتایج نشان می ­دهد؛ نظام هندسی حاکم بر خیابان صفوی، سبب پیدایش نظم و کلیتی معنادار در ساختار شهری شده ­­است. این کلیت معنادار، واجد مؤلفه ‌ها و عوامل متعددی است که در ایجاد کیفیت و نقش انتظام ­بخش آن تأثیرگذار بوده ­است، مفاهیمی چون مفصل‌ ها، جهت‌ ها و محورها، ارزش‌ گذاری، مرتبت و منزلت، تعیّن فضایی و به‌ هم پیوستگی، در ایجاد اصولِ اساسی نظیر؛ «سلسله‌ مراتب»، «اتصال»، «محور» و «حرکت و جهت» در چارچوب کلی نظام هندسی خیابان صفوی، نقش داشته و همین امر سبب شده ­است تا شهر اتصال و پیوستگی خود را با بافت پیشین به طور کامل حفظ نماید.